Powstanie Warszawskie. Największy zryw wolnościowy II wojny światowej

To 80. rocznica Powstania Warszawskiego. Dokładnie 1 sierpnia 1944 roku w okupowanej Warszawie wybuchło powstanie, które na stałe zapisało się w historii Polski i świata. 

Z tej okazji od 2010 roku 1 sierpnia obchodzimy święto państwowe: Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego. Został ono ustanowiony z inicjatywy prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i ma na celu upamiętnienie bohaterskich czynów, jakich podejmowali się Powstańcy. Wydarzenia z 1944 roku były największą akcją zbrojną podziemia w okupowanej przez Niemców Europie.

80. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego

Do walki przystąpiło około 30 tysięcy żołnierzy AK, a raptem co dziesiąty z nich był uzbrojony. Posiadane zasoby obejmowały miotacze ognia, butelki zapalające, pistolety maszynowe Błyskawica, a także broń z alianckich zrzutów (brytyjskie granatniki przeciwpancerne PIAT i pistolety maszynowe Sten). Zupełnie inne realia panowały u żołnierzy niemieckich, którzy do swojej dyspozycji mieli duże ilości amunicji oraz jednostki frontowe, artylerię i lotnictwo. 

ZOBACZ: Powstanie Warszawskie. Niezwykły powrót do 1944 roku

Ile trwało Powstanie Warszawskie? Mimo znaczącej różnicy w zakresie operowania bronią, lekami czy wykwalifikowaną pomocą medyczną, uczestnikom udało się przetrwać aż 63 dni. W tym czasie w walkach w stolicy Polski poległo kilkanaście tysięcy aktywnych Powstańców oraz szacunkowo 150 tysięcy osób cywilnych. 

Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie?

Każdy Polak powinien wiedzieć, kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie. Dokładnie 1 sierpnia 1944 roku dowódca Armii Krajowej, gen. Tadeusz Bor-Komorowski wydał rozkaz rozpoczynający największy zryw wolnościowy II wojny światowej. Zamierzeniem było wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji, tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej. 

Niestety już po wybuchu działań, gdy oczy Zachodu podziwiały waleczność Powstańców, Rosjanie wstrzymali swoją ofensywę, przez co Niemcy mogli się skupić na stłumieniu buntu.  W efekcie olbrzymiej przewagi wroga - tak w liczbie, jak i uzbrojeniu, Warszawa została niemal zrównana z ziemią.

ZOBACZ: "Tak, jakby to było wczoraj". Reportaż o Powstaniu Warszawskim

Polegli żołnierze Armii Krajowej oraz walczący u ich boku harcerze, członkowie Polskiej Armii Ludowej, NSZ, a także działacze Żydowskiej Organizacji Bojowej pod dowództwem por. Icchaka Cukiermana "Antka". Wśród zabitych byli także cywile, w tym kobiety, osoby starsze i dzieci.

Czym była "Godzina W"?

Dowódcy Powstania Warszawskiego postanowili rozpocząć je o tak zwanej Godzinie W. Przypadła ona na dzień 1 sierpnia 1944 roku na godzinę 17, choć początkowo zryw był planowany na wczesne godziny poranne. Ostatecznie zdecydowano się na popołudnie, gdy ludzie wracali z pracy.  

Taki manewr pozwolił wmieszać się Powstańcom w tłum i nie wzbudzać podejrzeń. Historycy podkreślają przy tym, że nie wszyscy żołnierze zastosowali się do rozkazu wydanego przez komendanta okręgu warszawskiego Antoniego Chruściela ps. "Monter". Pierwsze strzały były słyszane już około godziny 13:50 na Żoliborzu, co miało związek z odpowiedzią drużyny transportującej uzbrojenie dla obwodowego oddziału Zgrupowania "Żniwiarz" na działania patrolu lotników niemieckich. "Godzina W" nie została dotrzymana także w ośmiu innych punktach stolicy, co miało wpływ na dalszy przebieg Powstania Warszawskiego.

Jak przebiegały walki podczas Powstania Warszawskiego?

Przyczyny Powstania Warszawskiego były jasne od samego początku. Obok dużej woli mieszkańców Warszawy do podjęcia walki o niepodległość, ważnym czynnikiem była chęć uniezależnienia rządu polskiego od ZSRR. 

Aby osiągnąć te cele, opracowano plan, zgodnie z którym w "Godzinie W" miał się rozpocząć równoczesny atak oddziałów na obiekty o znaczeniu strategicznym. Chodziło tu między innymi o mosty, węzły komunikacyjne, siedziby władz okupacyjnych czy magazyny sprzętu wojskowego. Po ich opanowaniu uczestnicy mieli bronić się aż do momentu wejścia Armii Czerwonej, które jak wiemy nigdy nie nastąpiło.

ZOBACZ: Powstanie Warszawskie oczami kobiet

Przebieg Powstania Warszawskiego był różny w poszczególnych rejonach. W leżącej na prawym brzegu Wisły Pradze walka trwała zaledwie trzy dni. Olbrzymia przewaga Niemców zmusiła dowództwo i uczestników do zejścia do podziemia. Kilka dni później została pokonana Wola. To tam doszło do katastrofalnej rzezi ludności cywilnej. 

Żołnierze Hitlera w ciągu kilku dni wymordowali około 80 tysięcy cywilów. Na Ochocie walki trwały prawie dwa tygodnie. Dokładnie 11 sierpnia dzielnica upadła, a życie w tym czasie utraciło 40 tysięcy ludzi. Liczba rannych była jeszcze wyższa. Egzekucje czy podpalenia szpitali z pacjentami były tam na porządku dziennym. 

Bitwy toczyły się także w innych miejscach. Od 12 sierpnia do 2 września trwały boje o utrzymanie Starego Miasta. Później Powstańcy przeszli kanałami do Śródmieścia i na Żoliborz. Po upadku centrum Niemcy rozpoczęli pacyfikację Powiśla i Czerniakowa. Dnia 6 września przestała funkcjonować warszawska elektrownia, a miasto zostało całkowicie pozbawione prądu. 

Chwilę później, 23 września, stracono ostatni punkt oporu na Czerniakowie. Działania toczyły się jeszcze w dzielnicy Mokotów i na Żoliborzu. Ostatecznie po 63 dniach walki, 2 października 1944 roku, generał Bór-Komorowski podpisał honorowy akt kapitulacji, a żołnierzy AK uznano za jeńców wojennych.

Koncert (nie)zakazane piosenki 2024: kto poprowadzi i jakie utwory będą śpiewane?

Obchody Powstania Warszawskiego trwają zazwyczaj kilka dni, a ich centralnym punktem jest uroczysty koncert "Warszawiacy śpiewają (nie)zakazane piosenki". Tegoroczne wydarzenie rozpocznie się godzinie 20:30 na placu Piłsudskiego. 

Prowadzącym będzie Jan Młynarski, polski muzyk, kompozytor i wokalista, a także dziennikarz radiowy związany z Trzecim Programem Polskiego Radia i Radiem Nowy Świat. Na scenie mają pojawić się orkiestra i chór pod kierownictwem Jana Stokłosy. 

ZOBACZ: Obchody 80. rocznicy Powstania Warszawskiego. Lista utrudnień w stolicy

Piosenki Powstania Warszawskiego będzie można usłyszeć nie tylko na miejscu, ale także w telewizji publicznej oraz w mediach społecznościowych Muzeum Powstania Warszawskiego. W repertuarze znalazły się klasyczne utwory związane z Powstańcami takie jak: "Piosenka o mojej Warszawie" czy "Zośka". Szczegóły można sprawdzić w śpiewniku dostępnym na stronie 1944.pl.

Upamiętnienie Powstania Warszawskiego

Upadek Powstania Warszawskiego będzie upamiętniany na wielu wydarzeniach. W środę 31 lipca o godzinie 17 w Muzeum Łazienki Królewskie rozpocznie się bezpłatny wernisaż wystawy plenerowej "Kolor Powstania 1944". Pojawi się na niej 30 fotografii, które powiększone do dużych formatów z krótkimi opisami zostaną umieszczone w Galerii Plenerowej. 

W czwartek 1 sierpnia oprócz koncertu odbędą się także obchody "Godziny W" oraz premiera opery "D’ARC" w reżyserii Krystiana Lady. To największy projekt teatralny w historii Muzeum Powstania Warszawskiego, który ma nie tylko stanowić hołd złożony Powstańcom, ale także oferować podróż przez muzyczne i teatralne konwencje. W rolach ujrzymy między innymi Agnieszkę Grochowską, Dobrawę Czocher, Gabrielę Legun i Szymona Komasę.

ZOBACZ: Powstanie Warszawskie. Andrzej Duda nawiązał do Ukrainy

W bogatym planie programu upamiętniania zrywu warszawiaków znalazły się także przejazd rowerami szlakiem Komendy Głównej Armii Krajowej (sobota 3 sierpnia), uroczystość w hołdzie ludności cywilnej Woli (5 sierpnia) oraz marsz pamięci startujący ze skweru Pamięci w kierunku Cmentarza Powstańców Warszawy. Z okazji 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego wydano też płytę Brodki pt. "WAWA". Zawiera ona 10 utworów, które są zarówno nowymi pomysłami, jak i coverami znanych utworów o wojnie.

WIDEO: Rewolucja w składkach zdrowotnych. Duża zmiana już w tym roku