Rocznica wyzwolenia obozu Stutthof. "Niemcy przyznają się do odpowiedzialności, która nie minie"
My, Niemcy, przyznajemy się do naszej winy i odpowiedzialności, która nigdy nie minie - powiedział w wystąpieniu z okazji przypadającej w sobotę 75. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego Stutthof minister spraw zagranicznych Niemiec Heiko Maas.
Ze względu na zagrożenie epidemiczne związane z pandemią koronawirusa, Muzeum Stutthof nie zorganizowało w sobotę tradycyjnych uroczystości związanych z rocznicą wyzwolenia obozu. Placówka zamieściła jednak na swojej stronie internetowej okazjonalne wystąpienia, które w formie listów bądź nagrań nadesłali m.in. prezydent Andrzej Duda, wicepremier i minister kultury Piotr Gliński oraz minister spraw zagranicznych Niemiec Heiko Maas.
Na stronie znalazło się także główne rocznicowe przesłanie - wystąpienie byłej więźniarki i świadka wyzwolenia KL Stutthof - Petroneli Brywczyńskiej.
W nagraniu wideo Brywczyńska wspomniała sześć tygodni, które - jako dziewięciolatka - spędziła w obozie tuż przed jego wyzwoleniem. - Gdyby czas wyzwolenia przyszedł później, nie przeżyłabym, ponieważ dzieci w pierwszej kolejności szły do pieca - powiedziała. - Był straszny głód, nie dawano nam nic do jedzenia. Ludzie masowo umierali z powodu głodu, nie nadążano spalać martwych ciał: codziennie przed barakami zbierano trupy i na wywożono na dwukołowce - dodała, wspominając też liczne mordy, w tym wieszanie uciekinierów, których była świadkiem.
Opisując ostatnich kilka dni przed wyzwoleniem obozu Brywczyńska przypomniała o więźniach kopiących doły, by w nich skryć się przed bombami, które mogły spaść z radzieckich samolotów. - Długo jeszcze po wojnie nie mogłam uwierzyć, że nie trzeba się bać i uciekać przed bombami. Długo jeszcze zrywałam się w nocy, krzycząc: uciekajmy, bo lecą samoloty - mówiła.
"Przebaczyłam im"
- Jakim zostałam człowiekiem? Mocno poranionym po tych wszystkich przeżyciach. Zniszczyli moje dzieciństwo, okaleczyli psychicznie, głodzili, straszyli, to się odbiło na mojej psychice. Jestem inna niż moje rówieśniczki – zastraszona, nieśmiała, ustępuję wszystkim, nie potrafię upomnieć się o swoje. Czy jest przebaczenie? Tak, przebaczyłam im, bo taki był system, nie wszyscy byli mordercami - mówiła też b. więźniarka.
- Niech to moje świadectwo będzie dowodem dla przyszłych pokoleń aby takiej zbrodni ludobójstwa już nigdy nie było - zakończyła swoje wystąpienie.
Prezydent Andrzej Duda w swoim krótkim przesłaniu złożył hołd "ponad 110 tysiącom Polaków, w tym Żuławiaków, Kaszubów, gdańszczan i gdynian, a także Żydów, Rosjan i Romów, którzy byli więzieni i mordowani w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Stutthof". Duda wyraził też "głębokie przekonanie, że wolna Polska zawsze będzie czcić męczeństwo bohaterskich mieszkańców Pomorza, którzy za wierność ojczyźnie zapłacili najwyższą cenę".
ZOBACZ: Ocalała z Holokaustu zmarła w samotności. W mieszkaniu znaleziono list
Wicepremier, minister kultury Piotr Gliński w swoim przemówieniu przypomniał, że gdy 9 maja 1945 roku rankiem na teren niemieckiego obozu koncentracyjnego wkroczyli rosyjscy żołnierze, uwolnili oni grupę 150 więźniów. - Garstkę spośród ponad 120 tysięcy więzionych tam Polaków, Żydów, Rosjan, Ukraińców, Litwinów, Węgrów, Romów - podkreślił Gliński, przypominając, że większość więźniów opuściła obóz w styczniu 1945 r., w ramach zarządzonej przez Niemców ewakuacji.
- Marsze śmierci więźniów i ewakuacja drogą morską na "barkach śmierci" kosztowały życie kolejnych kilkunastu tysięcy istnień ludzkich - dodał.
"Początek nowego upamiętniania"
Przypomniał, że w efekcie epidemii w tym roku "upamiętniamy ofiary bez ceremoniału i bez oficjalnych gości". - I właśnie ta trudna sytuacja, w której pozostajemy w domach, skłania nas do naturalnej refleksji - pamięć nie znika. Pamięć - to my. Pamięć - to działalność Muzeum Stutthof, badania, projekty obecne w internecie. Pamięć - to wsparcie Państwa Polskiego dla utrzymania i upamiętniania miejsc zagłady - powiedział Gliński.
- Zapamiętajmy ten 9 maja jako początek nowego upamiętniania, tworzenia wspólnoty wbrew panującym warunkom – sądzę, że odpowiada to wymowie i roli miejsca pamięci w całej jego istocie - zakończył swoje przesłanie.
- Obóz koncentracyjny Stutthof w sposób szczególny symbolizuje obłęd, do którego prowadzą nacjonalistyczne zacietrzewienie i ślepa nienawiść wobec rzekomo "innych" - powiedział z kolei w nadesłanym wystąpieniu Heiko Maas.
ZOBACZ: "Sprzeciwmy się negowaniu i zniekształcaniu historii Holokaustu". Wizyta premiera w Berlinie
Podkreślił, że zaproszenie na uroczystości jest dla niego "bardzo ważne". - Pokazuje ono bowiem, jak głębokie powstało zaufanie między naszymi krajami, ponieważ Polska była gotowa przebaczyć. Za to my, Niemcy, jesteśmy niezmiernie wdzięczni. My, Niemcy, przyznajemy się do naszej winy i odpowiedzialności, która nigdy nie minie. Jesteśmy wdzięczni za wszystko, co nas - Polaków i Niemców - dziś łączy. I razem podejmujemy wyzwania, które są przed nami: jako sąsiedzi, jako Europejczycy. I jestem wdzięczny, że mogę dziś dodać: jako przyjaciele - powiedział Maas.
Obóz Stutthof status państwowego niemieckiego obozu koncentracyjnego uzyskał w styczniu 1942 r., ale faktycznie został on założony już w momencie wybuchu II wojny światowej. 2 września 1939 r. do obozu usytuowanego nieopodal miejscowości, która dziś nosi nazwę Sztutowo, a która przed II wojną światową wchodziła w skład Wolnego Miasta Gdańska, trafili pierwsi więźniowie - osoby wyselekcjonowane spośród aresztowanych 1 września na terenie Gdańska Polaków i miejscowych Żydów.
Początkowo obóz był przeznaczony dla Polaków z Pomorza. Od 1942 r. zaczęli do niego trafiać Polacy z innych regionów oraz grupy osób innych narodowości, m.in. Żydzi i Rosjanie. Z czasem z niewielkiego obozu rozrósł się do ponad 120 ha, miał też liczne podobozy.
W styczniu 1945 r. Niemcy rozpoczęli pieszą ewakuację około połowy z 24 tysięcy przebywających wówczas w KL Stutthof więźniów. 2 tys. spośród nich uciekło po drodze. Mróz, słabe zaopatrzenie w żywność itp. sprawiły, że kolejne dwa tysiące zmarły w drodze, a ponad drugie tyle - niebawem po przybyciu do miejsca tymczasowego zakwaterowania. Marsz ten nazwany został Marszem Śmierci.
Tyfus i głód sprawiły, że w tym czasie zmarło też bardzo wielu więźniów, którzy pozostali w obozie: resztę Niemcy ewakuowali ze Stutthofu drogą morską. Pozostali w obozie SS-mani rozpoczęli jego ostateczną likwidację. Spalili m.in. obóz żydowski i wysadzili budynek krematorium. W nocy z 8 na 9 maja niemieckie jednostki wojskowe skapitulowały, a do obozu weszli rosyjscy żołnierze.
Od 1939 do 1945 r. do obozu Stutthof trafiło w sumie około 110 tys. więźniów. Liczbę ofiar obozu szacuje się na około 65 tys., spośród których ok. 28 tys. stanowiły osoby pochodzenia żydowskiego.
