74. rocznica wybuchu powstania warszawskiego. Upamiętniono wydanie rozkazu rozpoczęcia zrywu

Przed budynkiem przy ul. Filtrowej 68 (przed wojną gmach Domu Dochodowego Pocztowej Kasy Oszczędnościowej), gdzie mieściła się konspiracyjna kwatera sztabu dowódcy Okręgu Warszawskiego AK płk. Antoniego Chruściela "Montera" (za udział w powstaniu awansowanego do stopnia generała brygady - red.), obecni byli powstańcy, przedstawiciele Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, władz stolicy oraz żołnierze i harcerze.

"Wartości budujące naszą cywilizacje"

- Tu, w tym miejscu, podjęta została decyzja o rozpoczęciu walk powstańczych w okupowanej przez Niemców Warszawie. Wpisała się ona w ten trwający już blisko 250 lat polski dylemat: bić się, czy nie bić. Warto w tym miejscu przywołać słowa jakie w 50. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego skierował do rodaków Ojciec Święty Jan Paweł II. Powiedział on w 1994 r., że Powstania Warszawskiego nie można oceniać wyłącznie w kategoriach militarnych i wyłącznie w kategoriach politycznych, bo Powstanie Warszawskie było czymś więcej. Miał rację Jan Paweł II. Powstanie Warszawskie było czymś więcej - było kolejną odsłoną w trwającej odkąd świat istnieje walce dobra ze złem. I wy, powstańcy warszawscy, stanęliście po stronie dobra, po stronie wartości, które budowały Europę i naszą cywilizacje przez stulecia - powiedział szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk.

- Stanęliście do walki dobra ze złem. I w tych kategoriach należy oceniać Powstanie Warszawskie, i w tych kategoriach należy oceniać decyzję, którą tutaj podpisał gen. Antoni Chruściel, pseudonim +Monter+. Powstanie Warszawskie - powiedzmy to sobie bardzo mocno raz jeszcze - nie było obłędem, jak nazywają to niektórzy historycy, czy publicyści. Było dokładnie walką z obłędem, obłędem narzuconym Europie i Polsce przez narodowo-socjalistyczną niemiecką Trzecią Rzeszę, która w porozumieniu z sowietami rozpoczęła II wojną światową. Powstanie Warszawskie miało przywrócić porządek narzucony przez pogańskich Niemców, narodowych socjalistów i komunistów. Miało przywrócić świat wartości, który budował Europę i który był fundamentem Polski - zaznaczył.

"Alarm do rąk własnych; nakazuje »W«"

"Dlatego wszyscy dzisiaj kłaniamy się bardzo nisko tym, którzy na rozkaz dowódców Armii Krajowej podjęli walkę w okupowanej przez Niemców Warszawie (...) Dziękujemy wam, ze stanęliście w obronie wartości, że stanęliście po stronie dobra" - powiedział Kasprzyk.

Pamiątkowa tablica, pod którą w środę złożono kwiaty, upamiętnia przekazanie przez płk. Chruściela "Montera" 31 lipca ok. godz. 19 zaszyfrowanej wiadomości o godzinie W. "Alarm do rąk własnych Komendantom Obwodów (...). Nakazuję »W« dnia 1.8. godzina 17. Adres m.p. Okręgu: Jasna nr 22 m. 20 czynny od godziny »W«. Otrzymanie rozkazu natychmiast kwitować" - rozkazywał komendant warszawskiego Okręgu AK.

Datę wybuchu powstania przeciwko Niemcom kierownictwo AK ustaliło tego samego dnia w czasie odprawy sztabowej, odbywającej się w budynku przy ul. Pańskiej w Warszawie. Wówczas to komendantowi głównemu AK gen. Tadeuszowi Komorowskiemu "Borowi" przekazano meldunek o walkach sowiecko-niemieckich na przedpolach stolicy. Spodziewając się rychłej ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę od strony Pragi, przy aprobacie Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego, gen. Komorowski "Bór" podjął decyzję o rozpoczęciu walki o wyzwolenie stolicy.

1 sierpnia to dzień wspomnień

Weterani AK, władze stolicy i warszawiacy uczcili walkę z lata 1944 r. w parku im. gen. Orlicza-Dreszera.

Uroczystość jak co roku odbyła się przed pomnikiem Mokotów Walczy 1944. Monument upamiętnia powstańców Mokotowa, żołnierzy Armii Krajowej pułku "Baszta" oraz innych oddziałów V obwodu 10 dywizji im. Macieja Rataja, walczących w dniach 1 sierpnia - 27 września 1944 r.

- Kiedy padają pytania, wczoraj i dziś, co ja sądzę o dniu 1 sierpnia, to powtarzam wszystkim, że dzień 1 sierpnia to jest dzień wspomnień. Wspomnień o tym, co było 74 lata temu - powiedział Eugeniusz Tyrajski "Sęk", którego powstańcze losy przypomniano na uroczystości. Obecnie reprezentuje on środowisko pułku AK "Baszta" i innych mokotowskich oddziałów powstańczych, jest także wiceprezesem Związku Powstańców Warszawskich.

"Po prostu hekatomba"

- Dla nas pamięć o powstaniu ma ogromne znaczenie, dlatego ja przytaczam tutaj często taki wierszyk: "Wszystko na świecie przemija powoli, i pamięć o szczęściu i o tym, co boli. Wszystko przemija, tak chce przeznaczenie. Jedno tylko zostaje - wspomnienie" - dodał Tyrajski.

Prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz przypomniała, że 1 sierpnia 1944 r., podobnie jak w dniu dzisiejszych uroczystości, było bardzo gorąco. - I ci młodzi chłopcy i młode dziewczyny, którzy szli do walki - walczyli o wolność, ale też nie wiedzieli o tym, że będą tak zdziesiątkowani i to już pierwszego dnia - powiedział Gronkiewicz-Waltz. Przypomniała, że na pobliskim Służewcu tylko pierwszego dnia walk zginęło 68 osób. - Po prostu hekatomba - mówiła.

- Mokotów podczas okupacji był jedną z najsilniej obsadzonych przez Niemców dzielnic, a bronił się aż 57 dni. I miał bardzo ważne zadanie - osłonę walczącej Warszawy od południa. Miał być swoistą tarczą, podobną do tej tarczy, którą trzyma warszawska Syrenka - dodała prezydent Warszawy.

"Składamy hołd tym, którzy zginęli tylko dlatego, że byli Polakami"

- To miejsce jest symbolem cierpienia ludności cywilnej Warszawy, jednym z symboli nieprawdopodobnego bestialstwa, z jakim Niemcy potraktowali Warszawę, ludność cywilną Warszawy - powiedział prezydent Andrzej Duda.

- Wspominamy to i składamy dzisiaj hołd nie tylko tym, którzy walczyli w Powstaniu Warszawskim, ale także tym, którzy w tym powstaniu ucierpieli, którzy w trakcie powstania i po nim zginęli zamordowani bestialsko przez Niemców dlatego tylko, że byli Polakami - dodał prezydent. Prezydent podkreślił, że wspominanie również cywilnych ofiar, to ważny element pamięci o Powstaniu Warszawskim.

Tablica, pod którą kwiaty złożył prezydent upamiętnia ofiary masakry dokonanej przez Niemców w ostatniej fazie rzezi Woli - około 9-11 sierpnia 1944 niemieccy żandarmi wyciągnęli z tłumu wysiedlanej ludności Warszawy ok. 100 Polaków - starców, osoby niepełnosprawne, dzieci, kobiety w ciąży. Zamknięto ich w domu przy ul. Bema 54, a budynek został oznaczony flagą Czerwonego Krzyża. Dom został następnie podpalony, a wszyscy znajdujący się tam ludzie zginęli.

"Julian Kulski starał się, żeby magistrat stanowił oparcie"

Podczas wystąpienia przed pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej prezydent stolicy Hanna Gronkiewicz-Waltz przypomniała, że Warszawa za swój bohaterski opór została odznaczona krzyżem Virtutti Militari.

Podkreśliła, że blisko miesięczna obrona Warszawy z 1939 r. nie miała precedensu, za co spotkały mieszkańców miasta ogromne represje ze strony niemieckiego okupanta. - Nie zastraszyło to jednak stolicy, rozwijano życie konspiracyjne, a symbol nieśmiertelnego ducha stolicy to była malowana na murach kotwica Polski Walczącej - mówiła.

Gronkiewicz-Waltz podkreśliła również rolę samorządowców i pracowników warszawskiego magistratu podczas II wojny światowej, w tym komisarycznego burmistrza Warszawy Juliana Kulskiego (od października 1939 r. do 5 sierpnia 1944 r.) oraz prezydenta stolicy w czasie powstania warszawskiego Marcelego Porowskiego.

- Julian Kulski starał się, żeby magistrat stanowił oparcie zarówno dla mieszkańców jak i ruchu oporu - powiedziała prezydent Warszawy. W tym kontekście mówiła, że pracownicy magistratu zajmowali się m.in. wydawaniem fałszywych dokumentów dla mieszkańców stolicy oraz pomagali w zdobywaniu jedzenia.

- Trudno uwierzyć, że w takich warunkach magistrat - te 30 tysięcy ludzi - musiał pracować i dlatego jesteśmy im winni pamięć i szacunek - podkreśliła prezydent Warszawy

Każdy się zatrzyma, zawyją syreny

Godzina 17. - "W", o której wybuchło powstanie, zostanie uczczona z udziałem przedstawicieli władz, m.in. prezydenta Andrzeja Dudy i premiera Mateusza Morawieckiego, kombatantów przy pomniku Gloria Victis na Wojskowych Powązkach.

O godzinie "W" na minutę uruchomione zostaną syreny alarmowe wojewódzkiego i miejskiego systemu alarmowania i ostrzegania ludności. Wspierać będą je syreny ręczne na Mokotowie, Pradze Północ i Południe, Powązkach, Ursynowie, w Śródmieściu, Wilanowie i we Włochach.

Wieczorem zaplanowano złożenie wieńców i wspólną modlitwę przed pomnikiem "Polegli-Niepokonani" na Cmentarzu Powstańców Warszawy. O godz. 21 podczas uroczystości na Kopcu Powstania Warszawskiego rozpalone zostanie Ognisko Pamięci.

W środowych obchodach wezmą udział kandydaci na prezydenta Warszawy, m.in. Patryk Jaki (Zjednoczona Prawica), Rafał Trzaskowski (Koalicja Obywatelska PO-Nowoczesna) oraz b. wiceprezydent Warszawy Jacek Wojciechowicz.

Upamiętnią "Zośkę"

Następne zaplanowane uroczystości odbędą się 5 sierpnia; tego dnia upamiętnione zostanie zdobycie przez batalion "Zośka" obozu "Gęsiówka", a następnie hołd ludności cywilnej Woli oddany zostanie przy pomniku Pamięci 50 Tysięcy Mieszkańców Woli Zamordowanych przez Niemców podczas Powstania Warszawskiego 1944; ten dzień zakończy się marszem pamięci.

Obchody powstania zakończy zgaszenie ognia na Kopcu Powstania Warszawskiego 2 października.

Powstanie warszawskie było największą akcją zbrojną podziemia w okupowanej przez Niemców Europie. 1 sierpnia 1944 r. do walki w stolicy przystąpiło ok. 40-50 tys. powstańców. Planowane na kilka dni trwało ponad dwa miesiące - do 2 października. W czasie walk w Warszawie zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych. Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wynosiły ok. 180 tys. zabitych. Pozostałych przy życiu mieszkańców Warszawy, ok. 500 tys., wypędzono z miasta, które po powstaniu zostało niemal całkowicie spalone i zburzone.

Ci, którzy przeżyli powstanie, od lat dają świadectwo bolesnej historii. O pierwszych dniach powstania z jego uczestnikiem - Piotrem Łubieńskim - rozmawiała Magdalena Cenker. 

PAP, Polsat News

WIDEO: Tragedia w Mławie. "Zanim runął strop, nie było żadnych ostrzeżeń"