Nieskończenie niepodległa, odc. 27. Koniec Kresów

Porażki militarne III Rzeszy na Wschodzie nie zmieniają celów okupacji ziem kresowych II RP. Obok polityki eksploatacji i eksterminacji, potęgowane są przez Niemców konflikty żyjących tu narodów. Przeciw Polakom występują i Ukraińcy (czyszczący z obcych "swoje" ziemie), i Litwini (realizujący wprost niemieckie rozkazy). Apogeum mordów ukraińskich na Wołyniu – w lipcu 1943 – uruchamia polski exodus z Kresów Wschodnich.

 

Zanim dowództwo AK ogłosi antyniemiecką akcję "Burza" na obszarze objętym przez idący ze wschodu front, władze sowieckie instalują tu uzbrojone oddziały partyzanckie. Mają przygotować sporne ziemie na wcielenie ich "na zawsze" do Związku Sowieckiego. Docelowa aneksja przedwojennego terytorium RP, okupowanego już w latach 1939–41, traktowana jest przez Kreml jako zachodnie przedmurze.

 

Pantelejmon Ponomarienko (naczelnik sowieckiego Centralnego Sztabu Ruchu Partyzanckiego) w memorandum O zachowaniu się Polaków i niektórych naszych zadaniach:

1. Wykorzystać antyniemieckie nastroje ludności polskiej na terenie Polski i rozwinąć tam wojnę partyzancką.
2. Wysłać na wiosnę 80–90 starannie przygotowanych i przeszkolonych agentów, którzy władają biegle językiem polskim i posiadają kontakty wśród ludności polskiej […]. Mamy odpowiednich ludzi wśród członków Komunistycznej Partii Polski, Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi i Ukrainy.

Moskwa, 20 stycznia 1943

[Sowieci a polskie podziemie 1943–1946. Wybrane aspekty stalinowskiej polityki represji, Warszawa 2017]

 

Wasyl Behma i Ołeksand Fedorow (z dowództwa podziemnej KPb Ukrainy na Wołyniu) w raporcie dla Nikity Chruszczowa (szefa KPb Ukrainy)

            Nacjonaliści stosują masowy terror wobec ludności polskiej i wsi, przy czym należy zauważyć, że nacjonaliści nie rozstrzeliwują Polaków, lecz rzezają ich nożami i rąbią siekierami, bez względu na wiek i płeć [...]. Polska ludność na wozach z rodzinami, bydłem gromadzi się w lasach, szukając schronienia u partyzantów. Polacy, zwracający się o pomoc do władz niemieckich i garnizonów, poparcia nie uzyskują, a ci ostatni nader pasywnie przyglądali się działaniom nacjonalistów.

Wołyń, 28 maja 1943

[Sowieci a polskie podziemie…]

 

Z listu okólnego Komitetu Centralnego KP(b) Białorusi O wojskowo-politycznych zadaniach pracy w zachodnich obwodach Białorusi

            W rejonach objętych wpływami naszych oddziałów partyzanckich i centrów partyjnych, działalności grup polskich – utworzonych przez nacjonalistyczne koła reakcyjne – nie dopuszczać. Kierowników w sposób niedostrzegalny usuwać. Oddziały rozpuszczać i magazyny broni przejmować lub […] brać takie oddziały pod swoje wpływy. Wykorzystywać, kierując je do aktywnej walki z Niemcami. W odpowiedni sposób przegrupowując i rozdrabniając, należy pozbawić je znaczenia [jako] samodzielne jednostki bojowe i dołączyć do wielkich oddziałów [sowieckich], po czym po cichu przeprowadzić odpowiednią czystkę z elementów wrogich.

Moskwa, 22 czerwca 1943

[Grzegorz Motyka, Na białych Polaków obława, Kraków 2014]

 

Z raportu Komendy AK Lwów Rzezie wołyńskie

            We wszystkich bez wyjątku wsiach, osadach, koloniach akcję mordowania Polaków przeprowadzili Ukraińcy z potwornym okrucieństwem. Kobiety – nawet ciężarne – przybijali bagnetami do ziemi, dzieci rozrywali za nogi, inne nadziewali na widły i rzucali przez parkany, inteligentów wiązali kolczastym drutem i wrzucali do studzien, odrąbywali siekierami ręce, nogi, głowy, wycinali języki, obcinali uszy i nosy, wydłubywali oczy, wyrzynali przyrodzenia, rozpruwali brzuchy i wywlekali wnętrzności, młotami rozbijali głowy, żywe dzieci wrzucali do płonących domów. Szał barbarii doszedł do tego stopnia, że żywych ludzi przerzynali piłami, kobietom obrzynali piersi, inne nadziewali na pale lub uśmiercali kijami. […]

            Wszystkie domy polskie ulegają spaleniu, z trupów ściągają buty i ubranie, całe mienie mordowanych – inwentarz żywy i martwy – rabują.

Lwów, sierpień 1943

[Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. II, Warszawa 2000]

 

Gen. Tadeusz Bór-Komorowski (komendant główny Armii Krajowej) w meldunku do sztabu Naczelnego Wodza

            Bolszewicy panują nad terenem nieraz mocniej niż Niemcy. [..] Agitują zwłaszcza wśród Polaków, podrywając autorytet Rządu Polskiego i Naczelnego Wodza. Ostatnio podjęli tępienie naszych oddziałów partyzanckich i pojedynczych żołnierzy. Ze skoczkami przybywają też dawne sowieckie władze cywilne. [...]

            Na Kresach antagonizm polsko-litewski, sympatie prosowieckie prawosławnych Białorusinów i nienawiść polsko-ukraińska niezwykle ułatwia akcję sowiecką zmierzającą do opanowania Kraju.

Warszawa, 13 października 1943

[Armia Krajowa w dokumentach, t. III, Londyn 1976]

 

Płk Fiodor Markow (komisarz sowieckiej Brygady im. Woroszyłowa) w raporcie do Pantelejmona Ponomarienki

            26 sierpnia moja brygada […] rozbroiła i aresztowała polską brygadę [partyzancką AK pod dowództwem Antoniego Burzyńskiego] „Kmicica”. […] Brygada, w wyniku śledztwa, […] podzielona została na trzy kategorie: 1) 50 ludzi z dowództwem brygady – rozstrzelano; 2) 80 ludzi rozbrojono i puszczono do domów; 3) 70 ludzi oddano do oddziału [współpracującego z Sowietami kpt. Wincentego] Mroczkowskiego. […]

            Podejmujemy wszelkie środki w celu całkowitej likwidacji rozproszonych bandyckich uzbrojonych grup polskich, […] [aby] oczyścić wszystkie nasze tereny z tego podłego śmiecia.

Narocz (obwód miński), 15 października 1943

[442]

 

Adam Doboszyński (publicysta, działacz ruchu narodowego) w piśmie "Walka"

            Przygotowanie ewakuacji wszystkich czynników zaangażowanych dotychczas w walce podziemnej, jak również wszystkich elementów społecznych, dla których okupacja sowiecka stanowiłaby automatycznie wyrok zagłady, stanowić dziś powinno jedno z głównych zadań naszego Rządu. […]

Losy nasze rozgrywają się dziś pod Kijowem i Mińskiem. Ale nie wolno nam – przez tchórzostwo czy lenistwo – nie przygotować się na najgorsze.

Londyn, 4 listopada 1943

[441]

 

Gen. Tadeusz Bór-Komorowski w rozkazie

                        Wobec wkraczającej na ziemie nasze regularnej armii sowieckiej – wystąpić w roli gospodarza. […] Miejscowy dowódca polski winien się zgłosić wraz z mającym się ujawnić przedstawicielem cywilnej władzy administracyjnej u dowódcy oddziałów sowieckich i stosować się do jego życzeń, pamiętając: że odcięcie od naczelnych władz polskich jest tylko przejściowe i że one, a nie Rosjanie, pozostają nadal i w każdym wypadku właściwą władzą przełożoną. […] Że wszelkie próby wcielenia oddziałów polskich do wojsk sowieckich czy też oddziałów [dowódcy I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR gen. Zygmunta] Berlinga są gwałtem i należy im się stanowczo przeciwstawić.

Warszawa, 20 listopada 1943

[Armia Krajowa w dokumentach…]

 

Płk Siergiej Gulewicz (dowódca Brygady im. Stalina) w rozkazie bojowym

            1 grudnia, punktualnie o godzinie siódmej rano, we wszystkich miejscowościach powiatów przystąpić do rozbrajania polskich legionistów "partyzantów". Odebraną broń i dokumenty zarejestrować […]. Jeżeli podczas rozbrajania legioniści będą stawiać opór, należy użyć siły aż do rozstrzelania. W wypadku użycia broni przez polskich legionistów "partyzantów" – rozstrzeliwać na miejscu.

Obwód baranowicki, 30 listopada 1943

[Zygmunt Boradyn, Rozbrojenie, "Karta" nr 16/1995]

 

Z komunikatu TASS (centralnej agencji informacyjnej ZSRR)

            Obecnie powstaje możliwość odrodzenia się Polski jako silnego i niepodległego państwa. Ale Polska powinna odrodzić się nie na drodze zaboru ziem ukraińskich i białoruskich, lecz przez zwrócenie jej odwiecznych ziem polskich, które Niemcy jej odebrali. Tylko w ten sposób można byłoby zapewnić zaufanie i przyjaźń między narodem polskim, ukraińskim, białoruskim i rosyjskim. […] Rząd Radziecki nie uważa granic z 1939 za niezmienne.

Moskwa, 11 stycznia 1944

[Stosunki Rzeczypospolitej polskiej z państwem radzieckim 1918–1943, Warszawa 1991]

 

Alma Heczko (mieszkanka Lwowa) w dzienniku

Godzina 6.15. We Lwowie są Sowieci. Widzimy ich przez okno. Przyszli – jako "sprzymierzeńcy naszych sprzymierzeńców". Ale jacy będą dla nas?

Godzina 20.00. Na ratuszu i kamienicach zawieszono polskie flagi. Oprócz polskiej, wiszą flagi amerykańska i sowiecka. Czuję, że to nie to, na co czekamy. Dużo mówią [...] o komunistycznej Polsce.

Lwów, 27 lipca 1944

 

Polską straż rozbrojono i rozwiązano. Z ratusza zdjęto flagi – polską i amerykańską.

Lwów, 29 lipca 1944

[Alma Heczko, Pożegnanie Lwowa, "Karta" 13, 1994]

 

Ośrodek Karta

 

Czytaj więcej