Nieznana powieść Krzysztofa Kamila Baczyńskiego odnaleziona. Na trop wpadła kustosz muzeum

Stary, zielony zeszyt, z odręcznym rysunkiem mężczyzny z jamnikiem i globusem na okładce, z nieukończonym tekstem "powieści fantastycznej" pt. "Cudowne przygody pana Pinzla rudego" wiele lat leżał w warszawskim Muzeum Literatury w zbiorze rękopisów Jerzego Kamila Weintrauba - poety niemal zapomnianego.

 

Odkrycia, że zeszyt, choć przechowywany w archiwum Weintrauba, zawiera nieznane dzieło Baczyńskiego, dokonała kustosz ML Małgorzata Wichowska.

 

Przed laty Wichowska opracowywała archiwum Weintrauba i miała w rękach tekst "Cudownych przygód pana Pinzla rudego", ale dopiero zajmując się rękopisami Baczyńskiego zrozumiała, kto tak naprawdę jest autorem tego tekstu.

 

- Dopiero po kilkunastu latach, podczas korekty skatalogowanych rękopisów Weintrauba, obdarzona dodatkową wiedzą i znajomością fragmentu archiwum Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, które znajduje się w zbiorach muzeum, a więc i jego charakteru pisma, doznałam - muszę użyć tego słowa - olśnienia, iż jest to jego rękopis. Charakterystyczny dukt okrągłego, wyraźnego pisma, potwierdzone porównaniem rękopisu z autografami poety, zwłaszcza brudnopisami jego opowiadań w zbiorach Biblioteki Narodowej, daje tu całkowitą pewność - pisze Wichowska we wstępie do książki.

 

Jamnik "spasiony jak wieprzek"

 

Rysunek na okładce zeszytu, gdzie tytułowy bohater utworu sportretowany jest z jamnikiem Hazdrubalem, wydawał się zaczerpnięty z rzeczywistości Weintrauba, który miał ukochanego jamnika Ariela.

 

Jednak Baczyński także miał jamnika, imieniem Dan. Przyjaciel poety z lat szkolnych, Andrzej Józef Kamiński pisał o nim: "spasiony jak wieprzek, do hasania nie był nazbyt skory", ale "ze wszystkich towarzystw najmilsze mu było towarzystwo jego Pana. Powrót Krzysztofa ze szkoły to była niekończąca się seria frenetycznych skoków z podłogi na tapczan, z tapczana na podłogę; po każdym skoku pies walił się na grzbiet, unosił w górę cztery rude łapy, kazał się pieścić, po czym znowu się zrywał, wskakiwał lub zeskakiwał i tak bez końca". Okrągłe kształty okładkowego jamnika naprowadzają Więckowską na myśl, że uwieczniono tam Dana a nie Ariela.

 

Pan Pinzel przypomina bohaterów Baczyńskiego

 

To niejedyny trop, który naprowadził badaczkę na myśl, że autorem "Cudownych przygód..." jest Baczyński.

 

Tekst przypomina niedokończone opowiadanie Baczyńskiego z czasów szkolnych pt. "Gimnazjum imienia Boobalka I".

 

Autor, prawdopodobnie pod wpływem "Ferdydurke" Gombrowicza, przedstawił w nim karykaturalny obraz swojej szkoły - elitarnego Gimnazjum Batorego. Ze wspomnień kolegów szkolnych wynika, że Baczyński nie należał do prymusów, miał problemy z matematyką, doceniano jednak jego talent do kawałów, zdolności mimiczne i zacięcie satyryczne; był redaktorem działu satyrycznego klasowego pisemka. Podobno fantastycznie naśladował profesorów, szczególnie nauczyciela łaciny.

 

Bohater "powieści fantastycznej", Pan Pinzel, profesor geografii w powiatowym mieście Kulków, sportretowany został podobnie jak bohaterowie "Gimnazjum imienia Boobalka I" zwłaszcza we fragmentach, gdy wygłasza wykład o "faunie i florze Australii" i niedoszłym "poświęceniu obywatelskim" kangura, który chciał służyć na wojnie. Także historia z gwoździami przybitymi do kaloszy Pinzla przywodzi na myśl wyczyny bohaterów "Gimnazjum imienia Boobalka I".

 

Z archiwum do muzeum

 

Skąd jednak wziął się rękopis Baczyńskiego w archiwum Weintrauba?

 

Poeci przyjaźnili się co najmniej od początku 1940 roku, wtedy też nawiązali poetycki dialog. "Elegia nocy zimowej. Do Krzysztofa Baczyńskiego" Weintrauba to odpowiedź na trzecią z "Elegii zimowych" Baczyńskiego, powstałych w styczniu tego roku. Na początku okupacji Baczyński, szukając sposobów na przeżycie szklił okna, malował szyldy, pracował u węglarza na Czerniakowie. Niewiele pisał, uczył się natomiast rysunku. Po wojnie miał zamiar studiować grafikę i poświęcić się edytorstwu. To Weintraub, starszy o kilka lat, był jednym z tych, którzy zachęcali poetę do kontynuowania pisania wierszy.

 

Weintraub, jako Polak pochodzenia żydowskiego, podczas okupacji ukrywał się, większość czasu spędzał w zamkniętym mieszkaniu. W lecie 1941 r. na kilka miesięcy wyjechał wraz z żoną i Arielem na wieś, do Kierszek koło Klarysewa, gdzie odwiedził go Baczyński ze swoim jamnikiem. Więckowska przypuszcza, że to właśnie wtedy Baczyński przywiózł przyjacielowi niedokończoną powieść satyryczną z lat szkolnych, zabawę literacką z jamnikiem w tle.

 

- Poeta zabrał na spotkanie z przyjacielem opowiadanie o Pinzlu i Hazdrubalu, zwłaszcza że łączyła ich sympatia do jamników, i podczas rozkosznej lektury zaśmiewali się serdecznie. Zeszyt został w domu Weintraubów, by razem z archiwum Jerzego Kamila trafić po wielu latach do Muzeum Literatury - przypuszcza Wichowska.

 

Jerzy Weintraub zmarł 10 września 1943 r. na zakażenie krwi spowodowane zacięciem się przy goleniu.

 

Książka "Cudowne przygody pana Pinzla rudego" ukazała się w serii "Biblioteka Muzeum Literatury", w której publikowane są utwory literackie ze zbiorów Działu Rękopisów muzeum, a wydrukowany tekst zestawiony jest z podobizną jego autografu.

 

Krzysztof Baczyński zginął 4 sierpnia 1944 r. w Powstaniu Warszawskim.

 

PAP

Czytaj więcej