Proces o Morskie Oko na liście UNESCO. Trafiły na nią kolejne unikatowe dokumenty

To już druga edycja programu. W pierwszej zorganizowanej w 2014 roku na prestiżową listę trafiły: Konstytucja 3 maja, Kroniki Galla Anonima i złoty kodeks gnieźnieński.

 

Jak podkreślają organizatorzy przedsięwzięcia wszystkie wybrane obiekty "stanowią bezcenne świadectwa kształtowania się i rozwoju polskiej państwowości, polskiego narodu i polskiej kultury".

 

Wieloletni spór o Morskie Oko

 

W tym roku, w drugiej edycji lista została poszerzona poszerzona o 11 kolejnych dokumentów przechowywanych w zbiorach 12 instytucji (z Gdańska, Krakowa, Kórnika, Poznania, Torunia i Warszawy).

 

"Miło nam poinformować, że na liście znalazły się dokumenty upamiętniające wygrany przez Władysława hrabiego Zamoyskiego Proces o Morskie Oko" - poinformował na swojej stronie Tatrzański Park Narodowy. 

 

Zbiór dokumentów po zakopiańskim hrabim, dotyczących zakończonego w 1902 roku sporu o utrzymanie w granicach polskiej Galicji najbardziej malowniczego i najpopularniejszego  zakątka Tatr – okolic Morskiego Oka przechowywany jest w Bibliotece Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk.

 

Na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata trafił też m.in Rocznik świętokrzyski dawny (ok. 1120 r. lub 1122 r.). To jeden z najcenniejszych dokumentów dotyczących historii kraju. Zawiera informacje na temat wydarzeń z pierwszych dwóch wieków polskiej państwowości (z lat 948-1119), w tym ślubu Mieszka I z Dąbrówką i chrztu Polski, przy czym zapiski do roku tysięcznego omyłkowo zostały przesunięte o jeden rok. Informacja o chrzcie Mieszka I została zatem przypisana do roku 967, a nie 966. Dokument jest przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

 

Najstarszy akt prawny sporządzony w Polsce

 

Z kolei Dokument Zbiluta z 1153 r. jest dokumentem fundacyjnym klasztoru cystersów w Łeknie wydanym przez możnowładcę i rycerza polskiego Zbiluta z Panigrodza. To najstarszy akt prawny sporządzony w Polsce. Dwa zachowane egzemplarze przechowywane są w Archiwum Państwowym w Poznaniu i Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.

 

Akt unii krewskiej z 14 sierpnia 1385 r. znajdujący się w zbiorach Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, został wystawiony przez króla Władysława Jagiełłę. Dokument ten zapoczątkował chrystianizację Litwy i jej zbliżenie z Polską, co dwa wieki później doprowadziło do zawarcia w 1569 r. Unii Lubelskiej i powstania Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

 

Akt erekcyjny Związku Pruskiego, który także trafił do jedenastki pochodzi z 14 marca 1440 r. i jest przechowywany w zbiorach Archiwum Państwowego w Toruniu. Dokument ten potwierdza powstanie związku miast i rycerstwa Prus w obronie przed Zakonem Krzyżackim. Próba rozwiązania tego związku była głównym powodem wybuchu wojny trzynastoletniej (1454-1466), która doprowadziła do przejęcia przez Polskę Pomorza z Gdańskiem, Toruniem i Elblągiem.

 

Zbiór praw z czasów Kazimierza Wielkiego

 

Kolejny doceniony w programie UNESCO zabytek piśmienny to XV-wieczny, bogato zdobiony, mszał Zakonu Krzyżackiego z Biblioteki Mariackiej w Gdańsku, wykorzystywany do celów liturgicznych w Kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku. Rękopis przechowuje PAN Biblioteka Gdańska.

 

Statut Łaskiego z 1506 r. to pierwszy wydany drukiem zbiór praw Królestwa Polskiego sięgających czasów króla Kazimierza Wielkiego. Wydano go na polecenie króla Aleksandra Jagiellończyka, a inicjatorem przedsięwzięcia był kanclerz koronny Jan Łaski, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, od którego zbiór wziął swoją nazwę. Jest przechowywany w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.

 

Następnym dokumentem, który dołączył do Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata, jest utwór Andrzeja Frycza Modrzewskiego "O poprawie Rzeczypospolitej" – pierwsze, łacińskojęzyczne wydanie tego dzieła propagowało wieloaspektową reformę Rzeczypospolitej. Myśliciel proponował zmiany w dziedzinie życia politycznego, prawodawstwa, szkolnictwa i stosunków z Kościołem. Egzemplarz z 1551 roku, przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, zawiera własnoręczną dedykację autora dla króla Zygmunta Augusta.

 

Testament księcia

 

Z kolei Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskim (1844-1855 r.) to bogato ilustrowane opracowanie stanowiące efekt inwentaryzacji zabytków prowadzonej w połowie XIX w. na terenie Królestwa Polskiego przez Kazimierza Stronczyńskiego. Składa się z pięciu tomów tekstu oraz siedmiu albumów, zawierających ponad 400 akwarel i gwaszów autorstwa wybitnych artystów. Jest przechowywane w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.

 

Testament polityczny księcia Adama Jerzego Czartoryskiego – sporządzony 14 lipca 1861 r. - stanowi jeden z najważniejszych dokumentów dotyczących roli polskiej emigracji we Francji, w szczególności księcia Czartoryskiego i ugrupowania skupionego wokół jego osoby. Dokument przechowuje Fundacja XX. Czartoryskich w Krakowie.

 

Archiwum Towarzystwa Naukowego Warszawskiego dokumentuje natomiast działalność największej, powstałej w 1907 r. na terenie zaboru rosyjskiego organizacji, mającej na celu rozwijanie badań naukowych oraz publikację ich wyników w języku polskim. Dzieło obejmuje unikatowe materiały ukazujące dorobek polskich uczonych do II wojny światowej. Wydawnictwo znajduje się w zbiorach Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

 

Specjalne certyfikaty

 

Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego głównym celem jest zwrócenie uwagi rządów i opinii publicznej na znaczenie i konieczność ochrony dokumentów o znaczeniu historycznym

 

Czternaście dokumentów na tej liście reprezentuje dziedzictwo polskie.

 

Oprócz międzynarodowej listy, w ramach Programu Pamięć Świata tworzone są rejestry gromadzące obiekty o szczególnej wartości dla kultury lub historii polskiej lub innych kultur, jeśli znajdują się w zbiorach polskich instytucji.

 

Tegoroczna uroczystość wręczenia certyfikatów wpisu na Polską Liste Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata" odbyła się na początku listopada w Pałacu Prezydenckim.

 

polsatnews.pl, PAP, UNESCO

Czytaj więcej